Цивілізаційний вибір на користь націотворення модерної нації українців. Культурницький рух "хлопоманів" та "українофілів" став середовищем формування молодого покоління свідомих українських патріотів. Політичний рух із гаслом самостійної України.
Аннотация к работе
~ 40 ~ ВІСНИК Київського національного університету імені Тараса Шевченка ISSN 1728-3817Однією із визначальних особливостей модерного українського націєтворення стало те, що започатковувалося воно у ХІХ ст. серед спільнот, які перебували на територіях двох імперій: Російської та Австро-Угорської. Т. Снайдер, ситуація міждержавної розділеності українства призвела до того, що Австро-Угорська імперія використовувала український національний рух проти Російської імперії, "непередбачуваним наслідком" чого став розквіт цього руху. Тобто, фактично, цим було започатковано широкомасштабне вивчення українцями свого козацького минулого. Але, після того як, ставши професійним істориком, почав вивчати архівні документи з української старовини, перейшов у православя та публічно визнав себе українцем. Ненасильницька просвітительська культурницька діяльність діячів українофільського спрямування відбувалась легально: вони прагнули розвивати українську літературу, займались освітою для українців рідною мовою, видавали недорогі книжки українською мовою.
Список литературы
1. Горський В. С., Кислюк К. В. Історія української філософії: Підручник / В. С. Горський, К. В. Кислюк. - К.: Либідь, 2004. - 488 с.
2. ГРИЦАКЯ. Й. Нарис історії України: формування модерної української нації ХІХ-ХХСТ.: [Навч. посібник для учнів гуманіт. гімназій, ліцеїв, студентів іст. фак. вузів, вчителів] / Я. Й. Грицак. - К.: Ґенеза, 2000. - 360 с.
3. Дейвіс Норман. Європа: Історія / Пер. з англ. П. Таращук, О. Коваленко / Норман Дейвіс. - К., Основи, 2000. - 1464 с.
4. Кордуба М. Звязки В. Антоновича з Галичиною / М. Кордуба // Син України: Володимир Боніфатійович Антонович. У 3-х томах. - Т. 2. - Київ, Заповіт, 1997. - С.165-200.
5. Маґочій Павло-Роберт. Історія України / Павло-Роберт Маґочій. - К.: Критика, 2007 - 640 c.
6. Мостяєв Олександр. Визначення місця українства у світовому цивілізаційному процесі / О. І. Мостяєв // Українознавчий альманах. - 2012. - Вип. 8. - С. 20-25.
7. Попович М. В. Національна культура і культура нації / М. В. Попович. - К.: Т-во "Знання" України, 1991. - 61 с.
8. Снайдер Тімоті. Перетворення націй. Польща, Україна, Литва, Білорусь 1569-1999. Пер. з англ. / Тімоті Снайдер. - К.: ДУХ і ЛІТЕРА, 2012. - 464 с.
Надійшла до редколегії 25.02.14
ISSN 1728-2330 УКРАЇНОЗНАВСТВО. 1(17)/2014 ~ 43 ~
Т. Емец, канд. филос. наук, науч. сотр.
Киевский национальный университет имени Тараса Шевченко (Киев, Украина)
СТАНОВЛЕНИЕ МОДЕРНОЙ НАЦИИ В ХІХ ВЕКЕ
В КОНТЕКСТЕ ЦИВИЛИЗАЦИОННОГО ВЫБОРА УКРАИНСТВА
В эпоху национального возрождения в ХІХ веке украинство произвело цивилизационный выбор в пользу нациостановления в рамках общеевропейского нациосозидательного процесса, вопреки великодержавной ассимиляторской политике в Российской империи. Культурницкое движение "хлопоманов" и "украинофилов" стало средой формирования молодого поколения сознательных украинских патриотов, которые смогли превратить его на политическое движение с лозунгом самостоятельной Украины.
Taras Shevchenko National University of Kyiv (Kyiv, Ukraine)
THE DEVELOPMENT OF THE MODERN NATION IN THE NINETEENTH CENTURY IN THE CONTEXT OF CIVILIZATION CHOICE OF UKRAINIANS
In the era of national revival in the nineteenth century, Ukrainians made a civilization choice of nation-building as a part of all-European nation-building process, in spite of the imperialistic assimilation policy of the Russian Empire. The cultural movement among Hlopomans (Folk followers) and Ukrainophiles (Ukraine lovers) created the conditions for growing of the younger generation of conscious Ukrainian patriots, who could turn there opinions into political movement under the slogan of independent Ukraine.
J. Moklak, Ph.D. Instytut Historii Uniwersytetu Jagiellonskiego (Krakow, Polska)
WALKA O UNIWERSYTET UKRAINSKI WE LWOWIE - KONTEKST WLOSKI I POLUDNIOWOSLOWIANSKI (1908-1914)
Na poczatku XX wieku wszystkie narody monarchii Habsburg?w walczyly o stworzenie ich wlasnego uniwersytetu, na przyklad Czesi w Brnie, Wlosi w Triescie, Slowency w Ljubljanie, Ukraincy w Lwowie. Wsrod najbardziej aktywnych Ukrainskich politykow w tej walce byli Stanislav Dnistriansky, Oleksandr Kolessa i Kost Levytsky. Ten postulat, oni wielokrotnie zawiadomili w galicyjskiemu Sejmu Krajowemu i w parlamencie Wiedniu.
Kluczowe slowa: Uniwersytet Ukrainski, Lwow, Austriacki Parlament, Galicyjsky Sejm Krajowy.
Starania o posiadanie odrebnego uniwersytetu we Lwowie, jakie Ukraincy podjeli na poczatku XX w. nie byly w monarchii Habsburgow zjawiskiem odosobnionym, lecz zbiegly sie w czasie z podobnymi inicjatywami podejmowanymi przez Czechow, Slowencow i Wlochow. Posiadanie uniwersytetu w wlasnym jezykiem wykladowym z jednej strony bylo ukoronowaniem procesu tworzenia narodowego systemu oswiatowego, a z drugiej - oznaczalo dysponowanie instytucja formujaca elite narodowa na najwyzszym poziomie intelektualnym. W tym drugim przypadku cele edukacyjne pokrywaly sie z politycznymi, a nawet je warunkowaly. Pierwszy wniosek ukrainski w sprawie uniwersyteckiej wplynal do parlamentu wiedenskiego w formie rozbudowanej interpelacji posla ks. Danyly Taniaczkewycza z 20 grudnia 1898 r., w ktorej przedstawiono ukrainskie tradycje uczelniane od schylku XVIII w. i zadano utworzenia paralelnych katedr na wszystkich wydzialach uniwersytetu im. Franciszka I we Lwowie jako zalazka przyszlego uniwersytetu ukrainskiego [1, k. 2; 10, s. 2132-2142]. Do akcji wlaczyla sie mlodziez akademicka, ktora 13 lipca 1899 r. zorganizowala we Lwowie wiec studentow ukrainskich z uniwersytetow austriackich [2, s. 3-52]. Nastepnie, 21 czerwca 1901 r., wniosek w sprawie utworzenia uniwersytetu ukrainskiego zlozyl w sejmie Jewhen Olesnyckyj, a w parlamencie - 19 listopada tego roku - Julijan Romanczuk [11, s. 6933- 6934. Poniewaz sejmowa komisja szkolna nie przedlozyla wowczas sprawozdania, 30 grudnia 1901 r. poslowie ukrainscy ponowili wniosek [5, s. 227; 6, s. 267-269; 7, s. 165-166]. W argumentacji odwolali sie do rosnacej liczby studentow ukrainskich oraz do zapisow grudniowej konstytucji austriackiej [8, s. 1-2; 4, s. 40-41].
Wloski wydzial prawniczy
Rzad wiedenski liczyl sie z postulatami wszystkich narodow, ale nie wszystkie traktowal jednakowo, np. wieksze zainteresowanie wzbudzaly dazenia Wlochow zamieszkujacych Tyrol i Pobrzeze, niz sasiednich Slowencow czy Ukraincow. Wiosna 1910 r. premier
Richard Bienerth zamierzal ostatecznie doprowadzic do zalozenia wloskiego wydzialu prawniczego w Triescie i potrzebowal poparcia w parlamencie dla zgloszonego w tej sprawie projektu rzadowego. Poslowie zrzeszeni w Klubie Ukrainskim zazadali wowczas rownoczesnego rozpatrzenia sprawy uniwersytetu ukrainskiego, wykorzystujac do tego celu konstrukcje iunctim. W sensie prawnym zastosowanie tej konstrukcji oznaczalo brak zgody na realizacje jednej umowy bez rownoczesnego zalatwienia drugiej (lub kilku innych) i bylo wykorzystywane w procesie legislacyjnym jako forma nacisku politycznego na rzad, obliczonego na przeprowadzenie wlasnych projektow ustawodawczych. Zadajac uniwersytetu dla siebie, politycy ukrainscy oglosili iunctim wobec projektow rzadowych zmierzajacych do powolania uniwersytetu wloskiego w Triescie [3, s. 541].
Prezentacja gabinetu Richarda Bienertha w parlamencie (26 listopada 1908) zbiegla sie z krwawymi zajsciami na uniwersytecie wiedenskim, do ktorych doszlo 23 listopada 1908 r. [20, s. 1]. Studenci wloscy uzyskali zgode na zorganizowanie w auli uniwersyteckiej zgromadzenia w celu przypomnienia o powtarzanym juz od szeregu lat dazeniu do zalozenia w Triescie uczelni wloskiej. Wedlug doniesien prasowych jeden ze studentow wykrzyknal: "Evviva la Universita italiana" (niech zyje uniwersytet wloski), co wywolalo glosne protesty studentow niemieckich, ktorych bylo okolo 200, jednak liczba ta szybko wzrosla do 800. Doszlo do bojki przy uzyciu palek i kastetow, byli ranni. Jeden ze studentow wloskich siegnal po rewolwer. Pierwszy strzal wywolal cisze, ale potem padly nastepne, po czym Wlosi zaczeli sie wycofywac. Policja wtargnela do auli z szablami w reku i przywrocila porzadek, a pogotowie ratunkowe napredce zorganizowalo ambulatorium medyczne na dziedzincu uniwersyteckim [22, s. 8; 23, s. 5; 24, s. 2]. Sprawa uniwersytetu wloskiego w Austrii odzyla z pelna moca i byla silna pozywka dla uniwersyteckich dazen Ukraincow.
Nowy premier odbyl rozmowy z politykami wloskimi i obiecal im, ze wkrotce wplynie do parlamentu propozycja