Жанравая форма і вобразны лад народных балад. Драматычныя калізіі ў народнай баладзе. Катэгорыя трагічнага ў баладных песнях. Асноўныя паэтычныя сродкі ў раскрыцці драматычнага і трагічнага ў баладах. Гісторыя ўзнікнення народнай балады і спецыфіка жанру.
Аннотация к работе
ЗМЕСТ
УВОДЗІНЫ
РАЗДЗЕЛ І. ЖАНРАВАЯ ФОРМА І ВОБРАЗНЫ ЛАД НАРОДНЫХ БАЛАД
РАЗДЗЕЛ ІІ. ДРАМАТЫЧНЫЯ КАЛІЗІІ У НАРОДНАЙ БАЛАДЗЕ
РАЗДЗЕЛ ІІІ. КАТЭГОРЫЯ ТРАГІЧНАГА У БАЛАДНЫХ ПЕСНЯХ
РАЗДЗЕЛ IV. ПАЭТЫЧНЫЯ СРОДКІ У РАСКРЫЦЦІ ДРАМАТЫЧНАГА І ТРАГІЧНАГА У БАЛАДАХ
ЗАКЛЮЧЭННЕ
СПІС ВЫКАРЫСТАНЫХ КРЫНІЦ
УВОДЗІНЫ
Цікавасць да народных балад, гэтага своеасаблівага жанру песеннага фальклору сярэднявечча, “адкрытага” упершыню рамантыкамі і выкарыстанага імі для стварэння літаратурнай рамантычнай балады, у апошні час прыкметна узрастае. У шэрагу краін з’яуляюцца зборнікі балад і даследаванні, прысвечаныя ім. Цікавасць да народнай балады ахоплівае не толькі навуковыя колы, але і шырокую чытацкую аудыторыю. Хто з нас не чытау балады Я. Чачота, Я. Баршчэускага, А. Міцкевіча, А. Куляшова, Я. Сіпакова і інш., якія былі створаны на аснове народных традыцый.
Цікавасць да балады паказвае, што гэты жанр патрабуе пільнай навуковай увагі. У вывучэнні і папулярызацыі беларускіх народных балад у нас амаль нічога не зроблена.
Тэрмін “балада”, якім абазначаецца жанравая група творау (песень) у фальклоры многіх народау, на розных этапах свайго выкарыстання меу неаднолькавае напауненне. Па-рознаму ен успрымауся у традыцыях асобных еурапейскіх народау. Трапіушы на славянскія абшары з заходніх краін, гэты тэрмін найперш замацавауся як азначэнне літаратурнага жанру, і толькі значна пазней яго сталі прымяняць у фалькларыстыцы. Л. Салавей сцвярджае, што “балада - гэта апавядальная ліра-эпічная песня з напружаным драматычным сюжэтам, якая адлюстроувае трагічныя калізіі у асабістым, сямейным жыцці чалавека” [57, с. 5]. Балады прынята адносіць да пазаабрадавага фальклору, што у адносінах да беларускіх баллад, на думку даследчыцы, не зусім слушна. Яна зазначае: “значная частка запісау вызначана носьбітамі як каляндарна-абрадавыя песні - веснавыя, купальскія, паставыя і інш.” [57, с. 12]. Большасць баладных сюжэтау мае выключна пазаабрадавае паходжанне і бытаванне, а сюжэты, звязаныя з абрадам, найперш цікавыя для разумення вытокау жанру, фарміравання яго складу, вобразнасці.
Упершыню характарыстыку жанру балады у пачатку ХІХ ст. дау А. Міцкевіч. Прыкладам служылі баладныя творы самога паэта, заснаваныя на матывах беларускага фальклору [25, с. 425]. У сваей грунтоунай прадмове да тома «Вершы», напісанай у 1820-1821 гг. і надрукаванай у 1822 г. у Вільні, ен зрабіу гістарычны агляд літаратурных плыняу у Заходняй Еуропе, аддаушы належную увагу як бытаванню фальклорнай балады, так і станауленню балады літаратурнай. Томік вершау Адама Міцкевіча змяшчау адначасова яго уласныя знакамітыя балады і рамансы і быу прысвечаны сябрам і паплечнікам Яну Чачоту, Тамашу Зану, Юзафу Яжоускаму і Францішку Малеускаму. Як адзначае Л. Салавей, “паэт выступау наватарам, пракладальнікам новых пуцявін у паэзіі, таму ен адчувау патрэбу у навуковым забеспячэнні свайго выдання, у абгрунтаванні новай літаратурнай плыні” [25, с. 425]. Стары літаратурны свет незычліва ставіуся да новай паэзіі, не разумеу яе, не ведау і не жадау ведаць тыя вытокі у народнай традыцыі, што яе жывілі. Паэт пісау: “... публікуючы гэты невялікі збор балад і вясковых песень, якія звычайна лічацца гатункам рамантычнай паэзіі, што усе яшчэ застаецца пад пракленам, які кідаюць на яго сення многія арбітры паэзіі, тэарэтыкі, а нават і самі майстры слова, адчуу неабходнасць папярэдне выказацца, папраудзе не як мастак, а толькі ад імя тых мастакоу, характар працы якіх быу прадметам і маіх практыкаванняу” [25, с. 426]. 3 гэтых слоу бачна, што спроба тэарэтычнага асэнсавання і абгрунтавання напрамку, які паэт абрау для сябе, для сваей творчасці, - гэта яшчэ намаганне зняцця праклену неразумення з новай прагрэсіунай грамадскай з’явы. Сцвярджаючы правы грамадзянства для новай літаратурнай плыні, скіроувалася увага творцау да роднага фальклору, безлічы жанрау народнай творчасці, якая да гэтага часу альбоне зауважалася, альбо невысока цанілася.
У адносінах да фальклорнага песеннага жанру тэрмін “балада” сталі прымяняць даволі позна, у канцы ХІХ ст. (У. Дабравольскі). Носьбіты народнай балады абазначалі іх як “доугія песні”, “смутныя”, “жаласныя”, “так песні”, “быль” [10, с. 124]. Спроба збіральнікау (У.Вярыга) аб’яднаць творы гэтага жанру пад назвай “думкі” не замацавалася у беларускім народазнаустве.
А. Яскевіч адзначае, што беларуская вуснапаэтычная творчасць да часу з’яулення прафесійнай літаратуры мела даволі развітыя традыцыі народнай балады [66, с. 16]. Вялікая колькасць тэкстау і напевау народных балад сведчыць пра жыццяздольнасць творау гэтага жанру, важнай іх ролі у сучасным народны рэпертуары.
З усяго вышэй сказанага відаць, што народная балада займае значнае месца у духоуным жыцці беларусау. Творы гэтага жанру - адна з крыніц, з дапамогай якой можна больш даведацца пра гісторыю, традыцыі роднага краю, яго эстэтычны, маральны ідэал. Акрамя таго, народная балада пауплывала на з’яуленне літаратурнай “сястры”.